portret van een straat
Zoek
Jo Koster
Ruiterstraat 10
Johanna Catharina Antoinetta (Jo) Koster (1868-1944) woonde van 1934 tot eind 1942 in bij haar vriendin Truus van Hettinga Tromp in Den Haag. Dat huis moesten ze in de oorlog verlaten. De vrouwen evacueerden naar Zaltbommel waar ze onderdak vonden bij een zus van Truus, mevrouw Aritia van Lookeren Campagne in de Ruiterstraat 10. Zij woonden en schilderden in de grote ruimte op de eerste verdieping aan de voorkant van het huis maar ook in de tuin met uitzicht op de toren. De slaapkamer was de kleine kamer aan de achterkant. Tijdens een logeerpartij bij haar beste vriendin Lidy van Spengler in villa ‘De Langenberg’ in Heelsum overleed Jo Koster. Truus van Hettinga Tromp woonde nog jaren in de Ruiterstraat.
In de tuin van de familie Van Lookeren Campagne heeft Jo Koster haar laatste schilderijen gemaakt, waaronder ‘Gezicht op de Sint Maartenskerk in Zaltbommel’. Dit schilderij is kort na voltooiing gestolen en niet meer teruggevonden. Jo Koster is nog met een nieuwe opzet begonnen maar dat schilderij is niet meer voltooid.
Jo Koster werkt aan schilderij: ‘Gezicht op de Sint Maartenskerk’ (1943)
Een paar maanden na haar dood was de slag om Arnhem. Lidy van Spengler moest op bevel van de Duitsers haar villa hals over kop verlaten. Een deel van de schilderijen van Jo Koster kon ze in veiligheid brengen, de rest is bij plunderingen geroofd of vernield. Ook brieven en fotoalbums van Jo Koster zijn verloren gegaan, evenals al haar kunstwerken van textiel.
Jo Koster werd in 1869 geboren in Kampen. Ze volgde een tekenopleiding in Amsterdam en bezocht de academie voor beeldende kunsten in Rotterdam. Behalve schilderen en tekenen legde ze zich toe op houtsnijwerk, zang en piano. Ze woonde een tijd in Brussel en kwam regelmatig in Parijs waar ze zich liet inspireren door het neo-impressionisme van Signac en Seurat. Toen ze enkele jaren daarna in Bretagne verbleef werd ze sterk beïnvloed door het lijnenspel en de vlakverdeling van Gauguin. Terug in Nederland heeft kunstpedagoog H.P. Bremmer (1871-1956) mede richting gegeven aan haar werk.
Maaiers op het land
Ze trok op met schilders als Jan Toorop, Ferdinand Hartbrig en Jan Sluijters. Een groot deel van haar leven leidde ze een zwervend bestaan. Ze schilderde in Staphorst, waar ze met de boeren het land opging, woonde in Hattem, maar vertrok ook regelmatig voor langere tijd met haar auto ‘Noël’ naar Toscane of Bretagne. Zonder chauffeur, wat voor een vrouw in die tijd zeer ongewoon was.
Vrouw in tuin
Ze verkocht meer schilderijen dan de door haar bewonderde Vincent van Gogh, maar te weinig om van te kunnen leven. Toch weigerde ze zich aan te passen aan de smaak van het grote publiek. Ze was alleenstaand. Om in haar levensonderhoud te voorzien schreef ze reisverslagen voor kranten en maakte ze portretten in opdracht.
Staphorster meisje op weg naar maaiers
Tijdens haar leven werd haar werk regelmatig geëxposeerd, onder meer in het Stedelijk Museum in Amsterdam en het Dordrechts Museum. Mevrouw Kröller-Müller kocht in 1912 een stilleven van haar. Later voegde ze nog drie schilderijen van de kunstenares aan haar verzameling toe. Hoewel veel musea een ‘Jo Koster’ in depot hebben, is ze na haar dood in 1944 in de vergetelheid geraakt.
Man aan de weg
‘Hoe is het mogelijk dat het zo stil is geworden rond Jo Koster en dat haast niemand haar kent?’ Die vraag werd gesteld tijdens de overzichtstentoonstelling in het Museum Flehite in Amersfoort in 2003. Die vraag hebben ook de schrijvers van de gelijktijdig verschenen monografie over Jo Koster proberen te beantwoorden. ‘De meest aannemelijke verklaring zoeken de auteurs in de oorlog, toen een aanzienlijk deel van haar werk verloren is gegaan of geroofd’, vertelt kunsthistoricus Onno Maurer, die meewerkte aan het boek en de expositie.
Zelfportret Jo Koster (1939)
Thans is er werk van haar te zien in onder andere: Museum Boijmans Van Beuningen, Kröller-Müller Museum, Gemeentemuseum Den Haag, Singer in Laren en Centraal Museum Utrecht.
Bronnen
Klaas Roodenburg, Renske van der Linde-Beins, Onno Maurer. Jo Koster. Een zwervend bestaan. Monografie. Waanders uitgevers Zwolle 2003
Juli 2023