Ontstaansgeschiedenis

Bouwgeschiedenis

Gebruiksgeschiedenis

Tuin

Gebruiksgeschiedenis

Ruiterstraat 16

Van ongeveer 1518 tot 1684 werd Ruiterstraat 14-16 bewoond door meerdere generaties van de familie De Bije. Zij waren ook eigenaar van de panden. Men kan spreken van een echte De Bije-dynastie. De familie De Bije behoorde tot de klasse van de regenten. Omdat functies en financiële belangen veelal via patronage werden verdeeld, en de Prinsen van Oranje daar een grote rol in speelden, waren zij Oranjegezind.
Aerent Hermans de Bije (1518-1580) was de eerst bekende eigenaar van Ruiterstraat 14-16. Hij was getrouwd met Jenne Nayen. Zij hadden zeven kinderen. Aerent Hermans was burgemeester van Zaltbommel.
Na zijn overlijden gingen de panden over naar de jongste zoon Jan Aerts de Bije (1554-1625). Hij was getrouwd met Jenneke Jans (overleden in 1587). Zij hadden twee kinderen, Jenneke Jans (overleden in 1668) en Arent Jantz (1604-1652). Jan Aerts de Bije was burgemeester van Zaltbommel en Dijkgraaf van Zaltbommel. Het eigendom van Johan en Jenneke ging over op hun zoon.
Arent Jantz de Bije (1604-1652), heer van Wayenstein, trouwde twee keer. Zijn eerste huwelijk was met Wilhelmina van ’s Grevendijck (overleden in 1644) en zijn tweede huwelijk was met Margriet Bicker-van Amstel (1613-1678), een telg uit een vooraanstaand en steenrijk Amsterdams geslacht. Arent Jantz had uit deze twee huwelijken vijf kinderen.
Arent Jantz de Bije was ridder. Ook hij was burgemeester van Zaltbommel en Dijkgraaf van de Bommelerwaard. Bovendien was hij curator van de Universiteit van Harderwijk, gecommitteerde der Staten Generaal en Raad van Staten en als zodanig afgevaardigde bij de Westfaalse vredesbesprekingen.
In 1625 kocht Arent Jantz ook het huisje 16a (het rechter deel van het huidige Ruiterstraat 18) en hij bouwde op de plaats waar voorheen drie huisjes hadden gestaan een grote schuur. Ook wist hij, in overleg met de armenzorg en de diaconie, het eigendom te verwerven van een aantal godshuiskens (die bewoond werden door mensen die afhankelijk waren van de armenzorg) langs de westelijke Strikstraat.
Na het overlijden van haar man beheerde Margriet Bicker het familiebezit waarna het overging naar haar dochter Clara.
Clara de Bije (1640-1719) was in 1673 getrouwd met generaal Hugh Hughzn Mackay of Scourcy (1640-1692). Het echtpaar had vijf kinderen.

 

 

Generaal Mackay was een militair die diende in het leger van de Oranjes. Daarvoor was hij in dienst geweest van het leger van Engeland en het leger van de Republiek Venetië. Hij is vooral bekend geworden toen hij in dienst trad van stadhouder Willem III die in 1689 naar Engeland was gehaald om te voorkomen dat een katholiek Engels vorstenhuis de Anglicaanse kerk zou onderschoffelen. Willem III werd uitgeroepen tot koning van Engeland.
De familie Mackay kocht het L-vormige gebouw in de voorhof van Ruiterstraat 14-16. In 1686 wordt ook buurhuis Ruiterstraat 12 gekocht. Waarschijnlijk dateert de brede doorgang tussen Ruiterstraat 14 en 12 van deze datum.

 

 

In het begin van de 17e eeuw was er een gestage achteruitgang van de welvaart in Zaltbommel. Door de val van ’s-Hertogenbosch was Zaltbommel geen grensplaats meer die om verdediging vroeg. Daarbij kwam de verzanding van de zuidelijke oevers van de Waal ter hoogte van Zaltbommel. Tussen 1640 en 1740 nam het aantal woonhuizen in Zaltbommel af van 900 tot 600 en het aantal bewoners daalde van 4000 tot 2700. De familie Mackay maakte dankbaar gebruik van de malaise op de huizenmarkt en kocht steeds meer huisjes langs de Lange Strikstraat op.
Het bezit van de familie Mackay of Scourcy ging over op dochter Anna Barbara Mackay of Scourcy (1684-1743). Zij erfde alle bezittingen in de Ruiterstraat en de Strikstraat. Barbara was getrouwd met dominee Albertus Royaards (1668-1739).
Zij verkocht op 22 oktober 1726 al haar bezittingen omvattende ‘Huysinge Stallen Koetshuis Hoven nefkens een huysje bij Jantje Tonie bewoont’ aan Cornelis Dutry van Haaften.
Deze familie woonde van 1726 tot 1758 in Ruiterstraat 14 en 16. Cornelis Dutry van Haaften (1694-1768) was getrouwd met Maria van Niel (1704-1772). Zij hadden in totaal 11 kinderen. Dutry van Haaften was burgemeester van Zaltbommel.

 

 

Ook Dutry van Haaften profiteerde van de slechte huizenmarkt en kocht steeds meer huisjes langs de Lange Strikstraat op. Zo moest op 6 augustus 1729 ‘het weeshuis’ het hoekhuis Ruiterstraat – Lange Strikstraat verkopen. Dutry van Haaften kocht het huis voor 429 gulden. Op 9 mei 1737 sloeg Dutry van Haaften weer toe. Nu betrof het een huis van het echtpaar Roelof en Maria Jacobse van Tricht. Hij kocht het huisje aan de Lange Strikstraat voor 25 gulden. Daarmee waren vrijwel alle huizen aan de westkant van de Lange Strikstraat in eigendom van de bewoner van Ruiterstraat 14-16. Cornelis Dutry van Haaften verkocht op 1 mei 1758 de panden voor 5000 gulden aan Goverd Verploegh.
Ruim 80 jaar werd Ruiterstraat 14-16 bewoond door de familie Verploegh en haar nazaten. Goverd Verploegh (1721-1778) was getrouwd met Anna Petronella de Roock (1729-1817). Zij was de dochter van Adriaan de Roock, oud burgemeester van Zaltbommel en Theresia Dutry van Haaften (een zus van de vorige eigenaar). Het echtpaar had 12 kinderen. Goverd Verploegh was heer van Hellouw, schepen van het Gerecht Tuijl, Hoogheemraadschap Tielerwaard en rechter te Herwijnen.
In het koopcontract van Ruiterstraat 14-16 wordt gerefereerd aan de regenput in de voortuin. De eigenaar van Ruiterstraat 18 ‘zal het recht behouden van den regenput, liggende aan den oostelijke voorhoek van het huis en daartoe de nodige toegang genieten, mits zal den persoon gehouden zijn den zelve put goed te onderhouden en steeds naar behoren te sluiten. Wanneer de eigenaar mogt verlangen in zijn huis eene pomp te plaatsen, zal hij de bevoegdheid hebben ene pijp in voorgeschreven put te brengen’. Afspraken over deze put vinden we vanaf 1550 in vrijwel alle koopcontracten van Ruiterstraat 14-16. Overigens ligt deze put nog steeds in de voortuin van Ruiterstraat 16.
Goverd Verploegh overleed in 1778 waarna het bezit in handen kwam van zijn echtgenote Anna Petronella de Roock. Zij kocht in 1785 van de weduwe Laver het huisje tussen Ruiterstraat 18 en Ruiterstraat 16 (het rechter deel van het huidige Ruiterstraat 18) voor 610 gulden en tien stuivers. Hiermee bereikte het bezit van de respectievelijke eigenaren van Ruiterstraat 14-16 zijn maximale grootte.
Na het overlijden van Petronella de Roock (1817) werd het bezit verkocht door haar schoonzoon Eduard van Benthem van den Bergh. Het totale bezit wordt in 7 kopen ingedeeld. De eerste koop is het hoofdhuis Ruiterstraat 14-16, de tweede het hoekhuis Ruiterstraat – Strikstraat, de andere vijf betreffen respectievelijk de Waltuin bij de Oliemolen, een weiland en bouwland bij Zaltbommel, Bruchem en Brakel. Hij bleek zelf, met een bod van 3.040 gulden, de hoogste bieder voor koop één en twee en werd daarmee eigenaar van Ruiterstraat 14-16 en Ruiterstraat 18.
Eduard van Benthem van den Bergh (1767-1838) was getrouwd met Anna Maria, de jongste dochter van de familie Verploegh. Zij hadden 12 kinderen. De panden 16 en 14 werden als één geheel bewoond, er was geen sprake van huurders.

 

 

Eduard van Benthem van den Bergh overleed in 1838 en zijn zoon Thomas Theodorus Hendrikus (stadssecretaris van Zaltbommel) verkocht de bezittingen namens zijn moeder in 1839 voor het bedrag van 5500 gulden, aan Marcus Israel Enthoven. Het bezit werd als volgt omschreven. ‘Een woonhuis, pakhuis, schuur, erve en tuin staande en gelegen in de Ruiterstraat hebbende de tuin uitgang in de Nieuwstraat terwijl zich voor het huis een afgesloten plein bevindt’.

 

 

Met de verkoop aan de familie Enthoven kwam een eind aan het feit dat Ruiterstraat 14-16 eeuwenlang dienst deed als woning voor vele burgemeesters en stadsbestuurders. De familie Enthoven woonde van 1839 tot 1895 in Ruiterstraat 16 en 14. Marcus Enthoven en Sara Enthoven-Swerein kwamen uit den Haag. Zij waren getrouwd in 1820 en hadden elf kinderen. Marcus startte in de schuur in de Strikstraat een fabriek van spijkers en vertinde ijzerwaren.

 

 

In het eerste kwartaal van de 19e eeuw stagneerde de economische ontwikkeling in de regio Zaltbommel. Het gevolg was werkloosheid en armoede. Wat er in de stad verdiend werd, verdween grotendeels in de zakken van de regenten en buiten de stad wonende grootgrondbezitters. Voor sommige gegoede Bommelaren was deze toestand niet acceptabel. Zij namen het initiatief om een aantal ‘bedrijven voor de armen’ aan te trekken om daarmee werkgelegenheid te creëren. Bedrijven die in dit kader in Zaltbommel verrezen waren onder andere een hoedenfabriek, een stijfselmakerij, een wol- en sajetspinnerij en ook de spijkerfabriek van Marcus Enthoven.

 

 

De familie Enthoven was een Joodse familie. Zij behoorden tot de belangrijke families van de Nederlands Israëlitische Gemeente in Zaltbommel. Op een steen die is ingemetseld in de muur van het Maarten-van-Rossummuseum staat dat Marcus in 1864 president was van de bouwcommissie voor de restauratie van de synagoge in Zaltbommel.
De familie Enthoven had een uitgebreide vriendenkring waaronder de families Philips, Van Leeuwen, Van Anrooy en Heijligers. In Zaltbommel lag ook een vrij groot garnizoen cavalerie (dragonders) waarvan de officieren graag geziene gasten waren in de Ruiterstraat.

 

 

De geschiedenis van het huwelijk tussen de Franse schilder Edouard Manet en de Zaltbommelse Suzanna Leenhoff, dochter van de stadsbeiaardier C.A. Leenhoff, is uitgebreid beschreven in recent verschenen boeken. Als getuige van de bruidegom werd de akte op 28 oktober 1863 medeondertekend door Marcus I. Enthoven. Hij was bevriend met vader Leenhoff die pianoles had gegeven aan zijn dochter Fanny. De andere getuige was de buurman van Marcus, de op nummer 10 wonende Gerhardus Johannes Heijligers.

 

 

In maart 1867, op 71-jarige leeftijd, trok Marcus zich terug uit het bedrijf. Zijn jongste zoon Hendrik Samuel Enthoven (Ivo) nam het bedrijf over. Er vond een scheiding plaats waarbij Marcus alle roerende en Hendrik Samuel alle onroerende goederen kreeg. Onder de roerende goederen werden verstaan de koopmanswaren. De gebouwen stonden omschreven als: een klein huisje, een groot huis met tuin, twee smederijen, twee fabrieksruimten, twee pakhuizen en een koetshuis. Bij de verdeling kreeg Hendrik Samuel bovendien nog 2.456 gulden aan contanten.
Hendrik Samuel had ruim 25 jaar de leiding van de spijkerfabriek. Hij was getrouwd met Sophia Catz en had 4 kinderen. In deze periode is er voor het eerst sprake van gescheiden bewoning van Ruiterstraat 14 en 16. Marcus Enthoven (zijn vrouw Sara was al vroeg overleden) woonde op nummer 16 en Hendrik Samuel woonde met zijn gezin op nummer 14.
In 1894 bleek dat de spijkerfabriek door de relatieve kleinschaligheid niet meer op kon tegen de concurrentie. De spijkerfabriek sloot haar deuren. Bij de veiling van 1895 werden alle bezittingen door Hendrik Samuel van de hand gedaan. Voor de panden Ruiterstraat 16 en 14 waren enkele bijzondere verkoopvoorwaarden opgenomen. De kopers moesten gedogen dat de grote machines uit het bedrijf konden worden verwijderd, ook al zouden daarbij enige ramen en deuren kunnen sneuvelen. Een tweede voorwaarde was dat de koper toestemming gaf dat de regenput, die in de voortuin lag, werd gebruikt door de eigenaar van Ruiterstraat 18. De koper had wel recht om water uit de put te halen.

 

 

Uit de beschrijving van de te veilen goederen is een indelingsschets te reconstrueren. Langs de Strikstraat lag (naast het hoekhuis, wat niet tot het bezit behoorde) ter hoogte van Ruiterstraat een gebouw waarin ondergebracht waren een ‘Magazijn’ en een ‘Machinekamer’. Verder naar het zuiden ‘het kolenpakhuis’ en de ‘ijzersmederij’ (wat de oostzijde van de tuin is). Weer ten zuiden daarvan een spijkerfabriek annex een magazijn en koetshuis en dan verder zuidwaarts nog de ‘Emailleerfabriek met schoorsteen’. Een klein gedeelte langs de Strikstraat, ter hoogte van de Nieuwstraat, was onbebouwd. Evenwijdig aan deze kavels was aan de westzijde daarvan Ruiterstraat 16-14 met voorplein en achtertuin. Niet evenwel een tuin reikend tot aan de Nieuwstraat, maar één die ongeveer halverwege een oost-west lopende scheiding kent. Dit zuidelijk tuingedeelte werd verdeeld in drie percelen van gelijke breedte. Twee ervan hadden ook een gelijke diepte, maar het perceel langs de Strikstraat was korter omdat de Emailleerfabriek ten noorden daarvan was gelegen.

Het oude complex Ruiterstraat 16-14 ging over naar vele nieuwe eigenaren. Het zuidelijk tuingedeelte en de Emailleerfabriek kwamen in handen van Henri Eduard Enthoven uit Amsterdam (voor een bedrag van 2.720 gulden), de spijkerfabriek met zijn magazijn en het koetshuis gingen naar Laurens Ekelmans, huisschilder van beroep. De kolenloods en de ijzersmederij vielen toe aan Hendrik Adrianus Kaasjager. De huizen Ruiterstraat 16-14 met voorplein, ingekorte achtertuin en het gebouw in oostelijke richting verbonden aan Ruiterstraat 16 (het oude magazijn en de machinekamer) werden verkocht via cand. notaris J.J. Breda Beausor (woonde in Ruiterstraat 14) aan Johannes de Vries, rijksveearts, en wel voor een prijs van 3.200 gulden.
Bij de veiling in hotel Gottschalk in de Waterstraat heeft Hendrik Kaasjager te vroeg geroepen waardoor hij blijft hangen aan de kolenloods/ijzersmederij. Daarom verkoopt hij deze weer op 24 oktober 1895 aan de rijksveearts voor 390 gulden.

 

 

Van 1895 tot 1919 woonde de veearts Johannes de Vries in Ruiterstraat 16. Johannes de Vries (1865-1942) was getrouwd met Anna Mietje Boersma (1863-1942). Het echtpaar had twee kinderen. Hendrik Kaasjager verkocht kort na de aankoop zijn deel van het complex (de kolenloods en ijzersmederij) voor 390 gulden aan de familie De Vries.
Op 2 mei 1919 werd de praktijk van De Vries overgenomen door de uit Friesland afkomstige dierenarts Djurre de Jong. De panden werden verkocht voor 10.000 gulden. De familie De Jong woonde tot 1960 in Ruiterstraat 16.
Ruiterstraat 14 was op het moment van verkoop voor 300 gulden per jaar verhuurd aan dr. Roelof Benjamin de Boer, leraar aan de Rijks HBS in Zaltbommel (huurprijs 300 gulden per jaar!). Korte tijd later werd nummer 14 verhuurd aan de familie Van Hoogstraten en later aan de familie De Roock. Het zoldergedeelte van het koetshuis/schuur was voor 100 gulden per jaar verhuurd aan de boekdrukker Johannes Pieter Elemans.

Over De Vries vertelt Sjoerd de Jong (zoon van Djurre de Jong) een mooi verhaal. De Vries was de eerste bewoner van Zaltbommel die een auto had. Hij kocht op 2 oktober 1898 een motortricycle (automobiel). Met die aankoop behoorde hij landelijk tot de eerste 50 autobezitters. Technisch was hij echter niet zo handig. In één van de eerste ritten had hij de auto gestart maar kon hem niet meer stoppen. Noodgedwongen bleef hij maar rondjes rijden door de Strikstraat, Nieuwstraat, Boschstraat, Ruiterstraat en als hij langs zijn huis kwam riep hij: ‘Annamie, Annamie, waar is het boek?’ Het werd een gevleugeld gezegde in het gezin De Jong. Als er iets zoek was dan riep men: ‘Annamie, Annamie, waar is het boek?’
Djurre de Jong (1891-1976) was getrouwd met Sjoukje Wichers (1891-1976). Het echtpaar had drie kinderen: Sjoerd (geboren in 1919), Esso (1924 -2013) en Corry (geboren in 1926).

 

 

Dierenartsen in die tijd bemoeiden zich niet met kleine huisdieren, het ging altijd om medische problemen bij koeien, paarden, schapen en varkens. De dierenarts was dus een veearts. De Jong had dan ook geen praktijk aan huis. Sporadisch werd er wel eens een kater thuis gecastreerd maar dat gebeurde gewoon in de schuur. Het werk van de veearts was altijd bij de boeren aan huis.

 

 

Ook Djurre de Jong had een auto. Het was bij de eerste auto’s gebruikelijk om alleen een chassis te kopen en dan liet jezelf de opbouw maken. Bij de eerste auto van De Jong betekende dat een auto met veel hout, erg open, veel handels buiten de deur en carbietlantaarns.

 

 

De familie De Jong had een knecht die Koos Smit heette. Verder hadden ze twee dienstmeisjes, één voor zeven dagen in de week die in huis woonde, en één dienstmeisje voor overdag.
Het huis van Ruiterstraat 16 had op de begane grond een voor- en een achterkamer met daarlangs een gang. Op de vloer lagen kleden. De keuken was boven. Vanuit de keuken kon je in de schuur/paardenstal kijken. In de keuken werd gekookt op petroleumstellen, later op gas. Als je de trap op gaat was er meteen links de apotheek (ruimte boven de voorkamer). Rechtdoor, een paar trapjes naar beneden, was de slaapkamer van de ouders en nog verderop sliepen de kinderen. Eerst was er alleen op de grote slaapkamer van de ouders een bad, later kwam er een badkamer. Alle ruimtes werden verwarmd met kolenkachels.

 

 

De Jong had beneden een waranda gemaakt als deel van de bijkeuken. Dit vormde de overgang van het huis naar de tuin. In de tuin was er een border en een groot grindpad. In het midden stond een imposante bruine beuk. Er was een poort naar de Strikstraat. Ouders waren geen tuinders. Kinderen konden ongestoord spelen in de tuin.

 

 

De schuur/paardenstal was er voor de opslag van kolen en andere spullen, het was ook de garage voor de auto. Er waren nog ruiven waar de paarden vroeger het hooi uit aten.

 

 

In de oorlog hebben de bewoners enige angstige momenten beleefd. Het huis is twee dagen bezet geweest door de Duitse SS, compleet met de bewoners en eventuele bezoekers, wegens vermeende ondergrondse verzetsactiviteiten. Daarnaast is het twee keer getroffen door artilleriegranaten, de eerste trof de achtergevel van Ruiterstraat 14 en blies een stuk topgevel en een gedeelte van het dak weg. Een tweede sloeg in vlak voor het huis, in de achtertuin van Ruiterstraat 18, en heeft veel zeer oude raampjes aan de voorgevel vernield.

In september 1962 werd Ruiterstraat 14 en 16 (met de schuur in de Strikstraat) verkocht voor 60.000 gulden aan de heer De Gans. Voor die tijd huurde De Gans al de schuur van de familie De Jong omdat zijn werkplaats in Ruiterstraat 31 te klein was geworden.
Van 1960 tot 1972 woonde op Ruiterstraat 16 de familie De Gans. Adrianus (Ad) de Gans was op 18-08-1908 geboren. Uit zijn eerste huwelijk met Johanna Martina Boers werden twee kinderen geboren. Bij zijn tweede partner, Vera G. Hopman met wie hij in de Ruiterstraat woonde, werd één zoon geboren: Arnaud de Gans.

 

 

In 1953 begon de heer De Gans in Lange Steigerstraat de Bommelse Werktuigenhandel. Het bedrijf werd in 1956 voortgezet op Ruiterstraat 31. Het was een gehuurd pand. Boven was kantoor en beneden magazijn. Vera Hopman werkte daar als secretaresse. Het bedrijf handelde in gereedschap (boren, vijlen e.d.) die smeden, loodgieters en centrale verwarmingsinstallateurs gebruiken.
Toen het echtpaar De Gans Ruiterstraat 16 betrok was het huis nog in een redelijk authentieke staat. Mevrouw De Gans moest huilen omdat ze van een modern huis in Hedel terecht kwam in een zeventiende eeuws huis in Zaltbommel. De salon was met hout betimmerd in lichtblauw en goud. Er was geen verwarming, geen gasaansluiting, de keuken was in de huidige studeerkamer van de familie Edens. Er lag zand op de vloer en alles was betengeld. In de winter van 1960-1961 werd onder leiding van stadsarchitect van Reekum (woonde ook een aantal jaren in de Ruiterstraat) de benedenverdieping uitgebreid verbouwd. Beneden was een gescheiden voor- en achterkamer. Je moest helemaal omlopen om van de ene in de andere kamer te komen. De muur tussen de twee kamers werd deels verwijderd en door middel van bogen werd er één ruimte van gemaakt. Tussen de bogen werd een grote schouw en open haard gebouwd. Achter het huis was door de familie De Jong een veranda gebouwd; deze werd vervangen door een serre. Naast de serre was een kleine loggia waar vogels (voornamelijk kanaries) werden gehouden.
De vloeren van de benedenverdieping waren zeer slecht. Door de familie De Gans werd een soort parketvloer (hardboardplaatjes bevestigd met koperen spijkertjes) aangelegd in de hele benedenverdieping. Kolenkachels werden vervangen door Alladins en andere oliekachels. In de badkamer werd een straalkacheltje geplaatst. Vanuit het huis was het mogelijk om op de hooizolder van de schuur te komen. Via een luik kon het veevoer indertijd voor de paarden naar beneden worden verplaatst. De familie De Gans maakte vanuit het luik een trap naar beneden en er werd op zolder een bedrijfskantoortje gerealiseerd voor de mensen die in de fabriek en later in de garage werkten.
De tuin liep door tot de tuin van dokter Willemse in de Nieuwstraat (nummer 17). De Gans heeft bij deze achtergrens een rij bomen laten zetten. De grote beuk was er al. De tuin was één groot grasveld met een breed grindpad.
Toen het bedrijf bleef groeien verhuisde de Bommelse Werktuighandel naar de Kokskampseweg. Het nieuwe bedrijfspand werd op 27 april 1968 door wethouder Schaafsma geopend. Er werkten uiteindelijk ongeveer 60 mensen, vrijwel alleen Bommelaren.
Nadat het bedrijf naar de Kokskampseweg was verhuisd werd de schuur in de Strikstraat gebruikt als garage voor de bedrijfsauto’s. Ook was er een smeerput om de auto’s te repareren.

 

 

In 1972 werd de heer De Gans ziek. Het bedrijf raakte stuurloos en in september ging de Bommelse Werktuighandel failliet. Een jaar daarvoor was Ruiterstraat 14 al verkocht aan Van Rossum, die het verhuurde aan Hugo van Neck en Paulette Willemse. Familie De Gans verhuisde naar de Prins Bernhardweg. De heer De Gans overleed op 8 augustus 1977.
Toen de familie De Gans op nummer 16 woonde, werd nummer 14 verhuurd aan de familie De Roock. Na het vertrek van deze familie werd het uitgewoonde pand enigszins opgeknapt en woonden er in 1963 de ouders van mevrouw De Gans, de heer en mevrouw Hopman-Groen. Hopman was oud politiecommissaris in Utrecht. Zij hebben er ongeveer een jaar gewoond.
Han en Carly Edens werden in 1978 de nieuwe eigenaren. Han en Carly hebben twee zonen.

 

 

Zij kochten het huis van Phil Gearheart die, samen met zijn partner Hester Tjebbes, een jaar of vier in het huis had gewoond. Zij hadden samen één kind (Jeffrey) en een aangenomen kind (Floor). Han en Carly kochten Ruiterstraat 16 met schuur voor 402.000 gulden. Gearheart had er vier jaar daarvoor 135.000 gulden voor betaald. Gearheart had veel aan het huis opgeknapt. De olie- en gaskachels werden vervangen door centrale verwarming. De oude open kachel die beneden stond staat nu bij de familie van Haren op het Kerkplein. Gearheart bouwde de open haarden in de woonkamer en de slaapkamer. Hij maakte de haardstenen en bracht de tegels aan in de schouw van de huidige studeerkamer van de familie Edens. Er kwam een moderne keuken op de huidige locatie (de keuken was daarvoor in de huidige studeerkamer van de familie Edens in de Lange Strikstraat).

 

 

Phil Gearheart was een tegel- en pottenbakker met de Amerikaanse nationaliteit. Phil en Hester hadden aanvankelijk een pottenbakkerscentrum in Heusden. Toen ze in 1974 in Zaltbommel kwamen plaatsten ze een grote gasoven en twee grote elektrische ovens in de schuur (Lange Strikstraat 2-4). Schoorsteen door het dak, een echt bedrijf. Er stond een gastank in de tuin.
Gearhart werkte als docent aan het keramisch centrum in den Bosch. Phil en Hester waren lange tijd verliefd op een plek in Frankrijk (Poilly sur Serein) met een oude watermolen. Daar zijn ze in 1978 heen verhuisd.

Carly Edens startte vanuit de Ruiterstraat dagcursussen bloemschikken.

 

 

Geleidelijk kwam er ook aandacht voor tuinantiek, tuinvazen, antieke kandelaars e.d. In 1989 werd de antiekwinkel ‘De Hof van Edens’ geopend. Om dit te realiseren werd het noordelijk deel van de schuur verbouwd tot winkel.

 

 

De antiekwinkel had een uiteenlopende collectie van bibelots en Victoriaanse sieraden tot schilderijen en antieke meubels. De Hof van Edens was gespecialiseerd in serviezen, oude bestekken, glaswerk en alles wat met tafelen te maken had in de 19e en 20e eeuw.

 

 

De grote passie van Han sinds zijn studententijd was het roeien. In de schuur hingen de prachtige lange wedstrijdboten en op de grond werd er altijd gebouwd aan een boot of werden boten opgeknapt.

 

 

De familie Edens verbouwde veel aan het huis. Hier volgt een beknopte opsomming. Nokbalken vervangen aan zuidzijde Ruiterstraat 16 door aannemer Sterk uit Rossum (1980), het gestucte plafond uit de huidige keuken verwijderd waardoor de mooie balken zichtbaar werden (1981), gedeeltelijke vervanging van de legstenen van de trapgevel aan de noordzijde (1981), nieuwe houten keuken met marmeren blad ingebouwd (1983), drie kinderkamers getimmerd (1984-1988), nieuwe badkamer en douche bij de kinderkamers gemaakt (1989), herbouw serre (1992), verbouwing winkel met vervanging van de ramen in de schuur beneden door aannemer Van Est (1989), vervanging ramen van de schuur boven door Han Edens (1989), vernieuwing tuinmuur door aannemer Van Est (1989), nieuwe parketvloer in de keuken en de huiskamer (2006), vervanging centrale verwarming (2007), herstel balken in studeerkamer (2007). Han bouwde achterin de tuin een prachtig tuinhuis, ‘Frankrijk’.

 

 

Tuinieren was niet eenvoudig in een tuin die werd gedomineerd door een levensgrote beuk. Diameter borsthoogte 160 centimeter. De boom was een ecosysteem op zich, gezichtsbepalend voor de zuidkant van de Ruiterstraat en de noordkant van de Nieuwstraat. Helaas moest de boom in november 2004 worden gekapt vanwege ernstige schimmelvorming. Er zijn nog zaailingen van de boom in de tuin van de huidige bewoners van nummer 16.

 

 

In de tuin op ongeveer 16 meter achter de serre van nummer ligt een grote put. Achter de schuur werden ook twee waterkelders (zie schets) aangetroffen die indertijd werden gebruikt voor een stoommachine die onder een afdakje stond tegen de schuur. De stoommachine was onderdeel van de spijkerfabriek van Enthoven (eind 19e eeuw). De waterkelders hebben een afmeting van ongeveer 1 bij 2 bij 1 meter en ze liggen slechts 30 centimeter onder de oppervlakte.

 

 

Het bijzondere van Ruiterstraat 16 is dat er ook aan de voorkant een tuin is. Ook deze tuin was zorgvuldig beplant met onder andere een mispel, rozen, buxus en ook hier een levensgrote boom. Eigenlijk bomen want zowel in de tuin van nummer 14 als in die van nummer 16 stond een levensgrote kastanjeboom. De bomen waren sterk beeldbepalend voor de straat. Op 11 juli 1983 is de kastanje van nummer 16 gesneuveld. Tijdens een kortdurende heftige storm brak een grote tak van de boom en viel op het huis van Frans Peters (nummer 18). Het was een hoofdtak waardoor de boom instabiel was geworden en een gevaar vormde bij een volgende storm. De boom werd gekapt.

 

 

Door deze storm was ook een gedeelte van de voorgevel van nummer 14 ernstig beschadigd (niet door de boom). De eigenaar van nummer 14 (de heer Van Rossum) heeft toen de voorgevel laten herstellen en meteen de bouwvallige muur aan de westzijde laten vervangen.
Aanvankelijk stonden er vier acacia’s, maar omdat deze bomen veel rommel gaven werden ze omstreeks 1939 vervangen door vier kastanjebomen.

 

 

Men koos voor steriele kastanjebomen omdat de toenmalige bewoners (familie De Jong en familie De Roock) geen prijs stelden op kastanjes (lastig als ze op je hoofd vallen).
Twee van de vier kastanjebomen werden rond 19.. gekapt waardoor twee poortwachters overbleven.

 

 

In de voortuin is nog steeds een put aanwezig. Deze put wordt in veel koopcontracten uit het verleden vermeld. Al in de zestiende eeuw wordt de eigenaar van Ruiterstraat 16 gewezen op het recht van de bewoners van nummer 18 gebruik te mogen maken van deze put. De toen beschreven locatie van de put komt overeen met de thans bestaande put.
In het gesprek met de familie Edens kwamen nog twee bijzonderheden ter sprake. In de tegels van de badkamer van Ruiterstraat 16 was een imponerende skyline van Zaltbommel afgebeeld. De tekening was gemaakt door de heer Laurentius (woonde in die tijd in ‘Luis aan de ketting’) en de tegels waren gebakken door Phil Gearheart. De tegels zijn later verwijderd uit de badkamer maar wel bewaard en nu in het bezit van de huidige bewoners van nummer 16, de familie Benschop.

 

 

De tweede bijzonderheid betreft een bezoek dat de familie Edens kreeg in de eerste jaren dat ze in de Ruiterstraat woonden. De reeds hoogbejaarde dochter van dierenarts De Vries die rond 1900 in Ruiterstraat 16 woonde kwam op bezoek in de Ruiterstraat. Zij vertelde dat er boven in de jachtkast een klein schilderijtje had gehangen dat later bleek een werk van de landelijk bekende Zaltbommelse schilder Gerard Hoet (1648-1733) te zijn. Het schilderij werd door de familie De Vries verkocht voor een hoger bedrag dan het huis had opgebracht.

 

 

In 2011 besloten Han en Carly Ruiterstraat 16 te verkopen en zelf in de schuur in de Strikstraat te gaan wonen.

 

 

 

Er kwam een houten afscheiding tussen nummer 16 en de schuur. De tuin werd opnieuw ingericht. Het tuinhuis ‘Frankrijk’ behoort tot de tuin van Strikstraat 2-4. Direct achter de tuin van nummer 16 ligt nog een tuingedeelte dat bij het huidige pand van de familie Edens hoort. Daar staat onder andere een kasje.

 

 

De zolder bleef onveranderd met onder andere een keukentje , een badkamer en een toilet. Han heeft er bovendien een bedstee getimmerd voor gasten. De wedstrijdboten hangen als langwerpige kunstobjecten aan de spanten.

 

 

De gietijzeren ramen van de schuur zijn deels gehandhaafd en deels vervangen door een zelfde houten constructie (op de bovenverdieping door Han Edens gemaakt).
Op de plaats van de huidige schuur stonden vroeger vier huisjes die eigendom waren van de armenvoorziening. Een kelder met tongewelf van één van die huisjes ligt nog in het linker deel van het pand tegen de rooilijn (vanuit de Strikstraat gezien). Daar ligt de huidige vloer overheen. Boven zijn nog twee balken aanwezig die van de oude huisjes afkomstig zijn.

 

 

De smeerput die gemaakt is in de tijd dat De Gans daar zijn auto’s van de Bommelse Werktuigenhandel onderhield en repareerde, is dichtgegooid en ook onder het vloeroppervlak verdwenen.

Sinds februari 2012 woont de familie Benschop in Ruiterstraat 16. Han en Carly Edens verhuisden naar het koetshuis/de grote schuur die meer dan 250 jaar deel uitmaakte van Ruiterstraat 16. Het koetshuis/de schuur werd voor dit doel verbouwd als woning. De familie Benschop heeft uitgebreid gewerkt aan het huis. Behalve de bouw van een wc en bijkeuken beneden (aan het einde van de gang die begint bij de voordeur), zijn er geen wijzigingen aangebracht aan het casco van het huis. Wel moesten uiteraard, op de verschillende etages, de doorgangen tussen huis en koetshuis/schuur worden afgesloten en moest de gas- en electriciteitsvoorziening worden gesplitst.

 

In 2018 bleek de vloer van de keuken en de huiskamer aangetast door een schimmel. De vloer waarvan de planken op balken in het zand lagen werd volledig verwijderd. Onder supervisie van  aannemer Henry van der Meijden werd een betonnen vloer aangelegd waarop na de droogperiode houten planken werden aangebracht.

 

 

Bronnen
M.W. Enderman en drs. B. Olde Meierink. Bouwhistorische opname en waardestelling van Ruiterstraat 14. Bureau voor Bouwhistorie en Architectuurgeschiedenis. Utrecht 2008.
Afstudeerproject van studenten van TU Delft Ruiterstraat 14 en 16. Delft 2004.
Prof. ir. Esso J. de Jong. Overzicht Geschiedenis Ruiterstraat 16 van 1700 tot 1984. Ongepubliceerd 1984
Prof. ir. Esso J. de Jong. Geschiedenis Ruiterstraat 14-16 en hun erven van 1572 tot 1972. Ongepubliceerd. Jaartal niet bekend
Gesprekken met Sjoerd de Jong en Ruth Kylstra. januari 2014
Gesprekken met Idske Hoogeveen-de Jong, februari 2015
Foto’s particuliere collectie dhr en mevr De Jong-Kylstra
Gesprekken met mevrouw Vera de Gans-Hopman. November 2013
Gesprekken met Kees Verhoeks. Augustus 2014
Foto’s en afbeeldingen uit collectie mevrouw De Gans-Hopman
Gesprekken met Han en Carly Edens, oktober 2014
Foto´s uit particulier archief Carly en Han Edens
Gesprekken met Carola en Peter Benschop. Oktober 2015
Verpondingsregister 1650. Rijksarchief voor Gelderland. Arnhem
Rechterlijk archief Zaltbommel. Rijksarchief voor Gelderland. Arnhem
Notariele acten vanaf 1817
J.H. de Groot. Zaltbommel. Uitgave Europese bibliotheek. Zaltbommel 1979
Isa Masselink-Woltjer. Ongepubliceerd archief onderzoek. Den Haag. 2012-2015

 

 

November 2017

< terug