Ontstaansgeschiedenis

Bouwgeschiedenis

Gebruiksgeschiedenis

Tuin

Gebruiksgeschiedenis

Ruiterstraat 15-17

In 1821 kocht Andreas Hijmans Ruiterstraat 17 van de familie Van der Kaaij. De familie Hijmans was een Joodse familie. Andreas Hijmans was getrouwd met Kaatje Davids. Hun zoon Elias (1779-1833) was getrouwd met (waarschijnlijk) Kaatje Lion. Elias kreeg vijf kinderen: Levie (1817-1877), Hester (1818-1879), Andries (1820-1884), Rooske (1822-1824) en Francijntje (geboren op 27-09-1825). Ze werden allemaal in Zaltbommel geboren.

In 1850 wordt Levie, de oudste zoon van Elias, hoofdbewoner van het pand. Zowel Levie als zijn broer Andries Hijmans waren, net als hun vader Elias, vleeshouwer. Zij woonden en hadden hun slagerij in Ruiterstraat 15-17.

 

 

In 1880 werd Andries de hoofdbewoner. Hij was getrouwd met Lea van Driel (1831-1908). Zij hadden elf kinderen: Elias (1856-1903), Mozes (1857-1891), Levie (1859-1922), Kaatje (1861-1862), Samson (1864-1921), Meijertje (1866-1866), Kaatje (1867-1890), Johanna (1869-1941), Roosje (1871-1942), Saartje (1874-1924), Eva (1875-1942), allemaal geboren in de Ruiterstraat.
Na het overlijden van vader Andries in 1884 en moeder Lea in 1908 wordt zoon Levie hoofdbewoner van Ruiterstraat 17. Levie was net als zijn oudste broer Elias en zijn jongere broer Samson vleeshouwer van beroep.

In 1925 werd het huis verhuurd aan de familie Van Hees. Zij huurden aanvankelijk alleen de ruimte links naast de voordeur. Rechts naast de voordeur was de koosjere slagerij van Hijmans, althans wat daar van over was want vader Andries was in 1884 overleden en zijn zoon Levie, die de slagerij van zijn vader had overgenomen, was in 1922 overleden. Van de overige kinderen van Andries en Lea woonden alleen nog Johanna, Roosje en Eva in de Ruiterstraat. Alle andere kinderen waren overleden.

 

 

Toen Gijsbert van Hees (1899-1986) in 1928 trouwde met Wilhelmina Termeer (1906-1984) kocht hij het huis van de dochters van Andries Hijmans. Hanna, Roosje en Eva bleven op de bovenverdieping wonen. Zij waren respectievelijk 71, 69 en 65 jaar oud. Zij brachten de tijd door met huishoudelijke karweitjes, theedrinken, sabbatvieringen en uitgebreide familiecontacten in de stad. Ze leefden zuinig van vaders ‘versterf’. Hanna overleed in februari 1941, ze werd begraven op de Joodse begraafplaats aan de Marten van Rossumsingel. Op 18 november 1942 kregen 30 Bommelse Joden, onder wie Roosje en Eefje Hijmans, de aanzegging zich te verzamelen in het Nutsgebouw. Roosje en Eefje waren nauwelijks ongerust. ‘Wat hebben ze nou aan oude vrouwen als wij? Je zult zien over een week zijn we weer terug.’ Vanuit het Nutsgebouw werd de groep naar het station gebracht en per trein vervoerd naar doorgangskamp Westerbork. Op 24 november 1942 werden ze van daaruit, met bijna duizend anderen op transport gesteld naar Auschwitz. Bij aankomst werden 20 Bommelaars, waaronder de dames Hijmans, om het leven gebracht in de gaskamers.

 

 

Na de dood van de gezusters Hijmans werd de bovenetage tot 1954 verhuurd aan de familie Van Gameren. Broer (Marcelis) van Gameren (1912-1988) was in 1942 getrouwd met Fiet Dierijck (1925-1999). Zij hadden geen kinderen. Het echtpaar Van Gameren had een kolenhandel en een transportbedrijf. Zij verhuisden in 1954 naar Ruiterstraat 13. Daar hadden ze een post van Van Gend en Loos.

Het echtpaar Van Hees ging na hun huwelijk in 1928 beneden wonen, achter en naast de werkplaats van hun boekbinderij. Het gezin telde vijf kinderen: Dingena, Martien, Wilma, Aart en Gijs.

Aan de voorkant vanaf de straat gezien was rechts de bedrijfsruimte, links bij het raam sliepen Gijs en zijn broer Aart. Dingena had de slaapkamer daarachter. Daar weer achter lag de keuken.
Achter de werkplaats was de slaapkamer van de ouders. De familie beschikte ook over één kamer op de bovenverdieping. Via de gang kon je met een deur naar buiten. Er was een grote tuin die doorliep tot de Koningstraat. In de tuin was de wc en een grote schuur.

 

 

Dus ook Boekbinderij Van Hees was gevestigd in Ruiterstraat 15-17. Gijs van Hees werkte na de lagere school bij Uitgeverij Van de Garde en bond daar boeken in. Hij dacht: ‘Dat kan ik ook als zelfstandige gaan doen’. Toen is hij in 1924 voor zichzelf begonnen in de Ruiterstraat. De boekbinderij was aanvankelijk een eenmansbedrijf. Wel moesten alle kinderen en later ook kleinkinderen meehelpen in de boekbinderij. Geleidelijk werden meer ruimtes beneden bij het bedrijf getrokken en het gezin betrok steeds meer ruimtes op de boven-etage. Uiteindelijk was alleen de slaapkamer van de ouders nog beneden. De hele ruimte beneden was bedrijfsruimte geworden en ook de tuin was tot aan de schuur volgebouwd.

 

 

In het begin was het werk in de boekbinderij voornamelijk handwerk (verzamelen met de hand, innaaien met de hand en aanstrijken van de rug). Mensen kwamen langs om hun Donald Ducks in te laten binden. Maar het meeste handwerk bestond uit het herstellen van bijbeltjes en kerkboeken. In de jaren 60 ging Gijs van Hees sr. op de fiets de dorpen af om huis aan huis bijbeltjes op te halen. Later, als hij ze gerestaureerd had, bracht hij ze weer terug met de fiets.

Gijsbert van Hees woonde met zijn gezin tot 1972 in Ruiterstraat 15-17. Na hun vertrek woonde zoon Aart en zijn vrouw Anneke er met zoon Dikbert tot 1990. Aart was één van de directeuren van Boekbinderij Van Hees. Ook zoon Dikbert werkte later in het bedrijf.

 

 

De toegang tot de eerste verdieping was niet via de voordeur maar via het gangetje dat tussen nummer 15 en nummer 13 liep. In het gangetje was een deur naar boven. Op de eerste verdieping was in de tijd van Gijs jr. van Hees in het midden een lange gang die uitkwam in het voorraadhok. Achter het rechter raam een slaapkamer, daarachter nog een slaapkamer, daarachter de grote kamer. Achter het linker raam was nog een grote kamer, dan een klein hokje waar Bert geboren is, daarachter de trap en overloop en daarachter de keuken en nog een slaapkamer.

 

 

De boekbinderij verhuisde in 1978 naar de Dwarsweg (nummer 17 en 18) in Zaltbommel. De ruimte beneden werd verhuurd aan orgelbouwer Maarten Tiggelman. Twee jaar na de start van zijn bedrijf kon hij de ruimte huren in de Ruiterstraat voor 600 gulden per maand. Bij binnenkomst door de voordeur had Tiggelman links een klein kantoortje gebouwd. Op de grond lag beton. Het kantoortje werd verwarmd met een elektrisch kacheltje en in de grote ruimte stonden twee oliekachels.

 

 

Het werk bestond uit restauratie van orgels. Hij restaureerde onder andere het Naber-orgel in de Martinuskerk in Zaltbommel, de orgels van de katholieke kerk in Valkenswaard en de grote kerk in Yerseke. Maar er werd soms ook een heel nieuw orgel gebouwd zoals in de Jacobskerk in Brugge. Maarten Tiggelman deed alles zelf. ‘Van plank tot klank’. Een deel van het werk bestond uit het stemmen van kerkorgels. Maarten Tiggelman was organist in de Gereformeerde kerk aan de Vergtweg. Zoon Jan ging na het behalen van zijn Havo diploma in 1978 bij zijn vader in het bedrijf werken. Ongeveer 7 jaar later startte Jan met zijn partner Wilma Ramp in de Gamerschestraat een naaimachinewinkel. Later vertrokken zij naar Frankrijk.

 

 

Het bedrijf Schouten Nelissen kocht in 1990 het pand van de familie Van Hees. Het bedrijf was vanaf 1982 al gevestigd in Ruiterstraat 12. Toen Ruiterstraat 15-17 aan het bedrijf werd toegevoegd was het pand volledig uitgewoond. Buiten hing de daklijst scheef aan de voorgevel, er zaten scheuren in de muren, kozijnen en deuren waren verrot, vloeren waren half ingezakt en het pand was verveloos. Het pand werd van buiten en van binnen volledig gerenoveerd en het werd het hoofdkwartier van de groep Communicatie en persoonlijke activiteit. Anne Schouten was het hoofd van deze afdeling. Beneden (achterin) was een presentatiezaal. Boven waren er kantoorruimtes. Het kantoor van Anne Schouten was boven achterin rechts. De grote tuin achter het pand werd ingericht als een parkeerplaats. Boven de poort die via de Koningstraat toegang gaf tot de parkeerplaats was nog een klein huisje. Dit werd afgebroken in verband met instortingsgevaar.

 

 

Toen de groep van Anne Schouten in 1992 met het bedrijf naar de Van Heemstraweg verhuisde, bleef Thema, de uitgeverij van Schouten Nelissen, op de benedenverdieping van Ruiterstraat 15-17. De indeling van de ruimtes boven bleef min of meer intact. Eén van de medewerkers van Schouten Nelissen, Wiebe Kamminga, woonde op de bovenetage. Hij overleed in de Ruiterstraat in 1997.

In 1991 werd op de voorgevel van Ruiterstraat 15-17 een plaquette onthuld, en door de opperrabijn ingezegend, met de namen van de gezusters Hijmans. Voor het huis liggen twee Stolpersteine ter nagedachtenis van Roosje en Eefje Hijmans.

 

 

Toen Schouten Nelissen nog verder uitgroeide vertrok het bedrijf in 1992 naareen pand aan de Van Heemstraweg, bij iedereen bekend als ‘De Buys Ballot’, de voormalige middelbare school.

Jan Hein Schouten en Lonneke Leeuwenburg kochten het huis in 1998. Zij hebben drie kinderen. Sinds 2015 woont Lonneke Leeuwenburg in de Kerkstraat (nummer 30). Jan Hein is directeur van het internetbedrijf Digital United in Den Bosch. Naast zijn werk als directeur is hij actief in de voetbalwereld. Sinds november 2016 is hij voorzitter van FC Den Bosch. Met zijn eigen voetbalelftal bij Nivo Sparta heeft hij onder de naam Midlife Crise United (MLCU) sinds jaren projecten die op ludieke wijze financiële steun verlenen aan de Bommelse bevolking.

 

 

Toen Jan Hein en Lonneke in het pand kwamen wonen moest het van kantoorpand worden veranderd in woonhuis. Boven werden allerlei kleine kamertjes omgevormd tot vier slaapkamers en een badkamer. Beneden kwam er een hal, een zeer ruime woonkamer die met een open verbinding overging naar de keuken. Het gebouw in de tuin, vroeger een Christelijke school, was niet in gebruik. De tuin die vroeger vanaf de straat alleen bereikbaar was via een gangetje links naast het huis kon vanaf 1990 ook worden bereikt vanuit de Koningstraat.

In 2016 vond opnieuw een grote verbouwing plaats waarbij de woonruimte op de begane grond werd uitgebreid met het huis in de tuin. Ook de tuin werd opnieuw ingedeeld waardoor een groot kunstgrasveld is ontstaan waarop riant gevoetbald kan worden. Het huis heeft geen voordeurbel.

 

 

Bronnen
Gesprekken met Bets van der Horst-de Koning. Maart 2013
Gesprekken met Gijs en Riet van Hees. Augustus 2014
Gesprekken met Dikbert en Mari van Hees. Augustus 2014
Foto’s uit particulier archief van Gijs en Riet van Hees, Dikbert van Hees en Mari van Hees
Gesprekken met Hugo van der Heijden. April 2014
Foto’s uit familiearchief familie Van Gameren. April 2014
Gesprekken met Paulien Tiggelman- Jonker aangevuld met informatie van Jan en Martin Tiggelman. Oktober 2014
Foto’s uit particulier archief Paulien Tiggelman. Oktober 2014
Gesprek met Jan Schouten. Augustus 2015
Gesprek met Anne Schouten-van Hooft. Oktober 2015
Foto’s uit archief van Schouten Nelissen. Oktober 2015
Frans van Gaal. Een kwart eeuw bevlogenheid, 25 jaar Schouten Nelissen. Uitgeverij Thema Zaltbommel 2005
Gesprekken met Jan Hein Schouten. Mei 2017
Rapportages van Isa Masselink-Woltjer. Ongepubliceerd 2016

 

 

November 2017

< terug